...η μη κατανόηση των θεμελιωδών νόμων της Φυσικής, μας εμποδίζει σήμερα, να εξοικειωθούμε με την έννοια του "νου" είτε σε φυσικό είτε σε λογικό επίπεδο
Roger Penrose «The Emperor’s new mind»
Βρισκόμαστε πλέον σε μια εποχή, που γεννάει την ψευδαίσθηση ότι γνωρίζουμε τα πάντα ή ότι μπορούμε να απαντήσουμε σε ερωτήματα που μας τίθενται, χρησιμοποιώντας τις μοντέρνες βιβλιοθήκες του καιρού μας (Ίντερνετ, βάσεις δεδομένων κ.λπ.). Έτσι, το μόνο που απομένει για εκπαίδευση, είναι ο χειρισμός όλων αυτών των αποθηκών γνώσης. Ακόμη κι αν φαίνεται αδιανόητο αυτό σε κάποιους, είναι γνωστό ότι υπάρχουν μεγάλοι επιστήμονες της εποχής μας, που υποστηρίζουν ότι όπου να ’ναι το κυνηγητό της γνώσης τελειώνει. Πολύ λίγα (κατά τη γνώμη τους) απέμειναν για να μάθουμε, τουλάχιστον στις θετικές επιστήμες.
Μπορεί να ’ναι κι έτσι. Πάντως το χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι η σύγχυση ανάμεσα στη γνώση και τον ενημερωτισμό.
Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αποτελούν ίσως ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του ανθρώπινου είδους. Οι δυνατότητες που δημιουργούν ξεπερνούν τη φαντασία. Μπορούμε θεωρητικά να δούμε ή να μάθουμε ανά πάσα στιγμή τι συμβαίνει σε παγκόσμια κλίμακα. Μπορούμε καθημερινά να γνωρίζουμε την ιστορία εν τη γενέσει της.
Δεν χρειαζόμαστε φιλολογικές περιγραφές από τρίτους. Η ματιά μας, είναι εφικτό να ταυτιστεί μ’ αυτήν του πολεμικού ανταποκριτή ή του αστροναύτη που παρατηρεί τον μπλε πλανήτη – δηλαδή εμάς – από χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά.
Εξάλλου, είναι αλήθεια ότι δεν μπορούμε να μηδενίσουμε το γεγονός πως τώρα πια η ανθρώπινη σκέψη, παρ’ ότι έχει παραγάγει τρομακτικό όγκο γνώσης, είναι ευκολότερα προσπελάσιμη στον καθένα και μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο. Λίγα χρόνια πριν (και, από ιστορική άποψη, μερικές δεκάδες ή εκατοντάδες χρόνια είναι μικρό διάστημα), κάτι τέτοιο ήταν απίστευτο. Η αναπαραγωγή βιβλίων ήταν δύσκολη και ακριβή υπόθεση και όταν αυτά υπήρχαν, πόσο εύκολο ήταν άραγε να γνωρίζεις την ύπαρξή τους;
Δεν ήταν περίεργο, επιστήμονες στην άλλη πλευρά του πλανήτη να ανακαλύπτουν παράλληλα, νέα μεγέθη, χωρίς φυσικά τη δυνατότητα να γνωρίζουν ότι την ίδια στιγμή και κάποιος άλλος έκανε την ίδια σκέψη. Είναι γνωστή η διαμάχη Newton – Leibniz για τον απειροστικό λογισμό ή πολύ αργότερα το γεγονός ότι ο Einstein ξαναεφηύρε τη Γεωμετρία Riemann για να την χρησιμοποιήσει στη Θεωρία της Σχετικότητας, μη γνωρίζοντας ότι υπήρχε ήδη.
Τώρα πια δεν είναι ανάγκη να παρακολουθήσουμε ένα επιστημονικό συνέδριο στο οποίο θα ανακοινωθούν τα αποτελέσματα μιας έρευνας ή μια καινούργια θεωρία. Πέρα, βέβαια, απ’ τη μυστικότητα που καλύπτει κάποιες έρευνες για διάφορους λόγους, τα πάντα βρίσκονται στα δελτία ειδήσεων ή συζητούνται ηλεκτρονικά και θεωρητικά, ο κάθε ενδιαφερόμενος έχει πρόσβαση, όχι μόνο στα σύγχρονα επιτεύγματα, αλλά και σε τεράστιες βάσεις δεδομένων με αποθηκευμένες πληροφορίες. Το κόστος αυτής της αναζήτησης έχει άλλωστε ελαττωθεί πολύ, είτε μετρηθεί οικονομικά καθαρά είτε χρονικά.
Η ροπή του ανθρώπου να συγκεντρώνει γνώση σ’ οποιαδήποτε μορφή (πάπυρους, διφθέρες, χάρτινα βιβλία ή – τώρα πια – ηλεκτρονικά) είναι ίδια κι απαράλλαχτη εδώ και αιώνες. Ο Πτολεμαίος Α΄ (ίσως με συμβουλή του Δημητρίου Φαληρέα, λόγιου απ’ την Αθήνα, μαθητή του Θεόφραστου) ίδρυσε τη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας και πέρα απ’ άλλους τρόπους συλλογής, υποχρέωνε τα πλοία που έφταναν εκεί, να του παραδίδουν όλα τα βιβλία που είχαν μαζί τους. Στην καλύτερη περίπτωση αντιγράφονταν και επιστρέφονταν στους ιδιοκτήτες τους. Στη χειρότερη κατάσχονταν. Έτσι δημιουργήθηκε η περίφημη βιβλιοθήκη, με σκοπό μεγαλεπήβολο να στεγάσει το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης, να γίνει δηλαδή η μνήμη της υφηλίου.
Σήμερα ο στόχος έχει επιτευχθεί. Η μνήμη της υφηλίου υπάρχει – και μάλιστα ταξινομημένη – ώστε να ’ναι γρήγορη η πρόσβαση, κάτι που στις αρχαίες βιβλιοθήκες ήταν μεγάλο πρόβλημα.
Η πρόοδος της επιστήμης στηρίζεται στην αποθηκευμένη γνώση. Δυστυχώς όμως αρχίζουμε σιγά – σιγά να αναγνωρίζουμε ότι η ανάπτυξη της επιστημονικής γνώσης περιέχει όλο και πιο πολύ την αβεβαιότητα και την άγνοια. Η υπερειδίκευση, στην οποία αναγκαστικά οδηγηθήκαμε, διαλύει τον κόσμο σε κομματάκια και αυξάνει τη δύναμη της τεχνικής. Δεν προορίζεται για τη σκέψη ή για τροφή του ανθρώπινου πνεύματος, αλλά για την ενίσχυση οικονομικών συμφερόντων. Υπόσχεται τεχνικά θαύματα και τα επιτελεί δεσμεύοντας όλο και πιο πολύ σε ένα αόρατο δίχτυ τον άνθρωπο και οδηγώντας τον σε συγκεκριμένο τρόπο ζωής, απ’ τον οποίο είναι αδύνατο να ξεφύγει.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Ελευθερία" της Καλαμάτας το 2000
Roger Penrose «The Emperor’s new mind»
Βρισκόμαστε πλέον σε μια εποχή, που γεννάει την ψευδαίσθηση ότι γνωρίζουμε τα πάντα ή ότι μπορούμε να απαντήσουμε σε ερωτήματα που μας τίθενται, χρησιμοποιώντας τις μοντέρνες βιβλιοθήκες του καιρού μας (Ίντερνετ, βάσεις δεδομένων κ.λπ.). Έτσι, το μόνο που απομένει για εκπαίδευση, είναι ο χειρισμός όλων αυτών των αποθηκών γνώσης. Ακόμη κι αν φαίνεται αδιανόητο αυτό σε κάποιους, είναι γνωστό ότι υπάρχουν μεγάλοι επιστήμονες της εποχής μας, που υποστηρίζουν ότι όπου να ’ναι το κυνηγητό της γνώσης τελειώνει. Πολύ λίγα (κατά τη γνώμη τους) απέμειναν για να μάθουμε, τουλάχιστον στις θετικές επιστήμες.
Μπορεί να ’ναι κι έτσι. Πάντως το χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι η σύγχυση ανάμεσα στη γνώση και τον ενημερωτισμό.
Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αποτελούν ίσως ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του ανθρώπινου είδους. Οι δυνατότητες που δημιουργούν ξεπερνούν τη φαντασία. Μπορούμε θεωρητικά να δούμε ή να μάθουμε ανά πάσα στιγμή τι συμβαίνει σε παγκόσμια κλίμακα. Μπορούμε καθημερινά να γνωρίζουμε την ιστορία εν τη γενέσει της.
Δεν χρειαζόμαστε φιλολογικές περιγραφές από τρίτους. Η ματιά μας, είναι εφικτό να ταυτιστεί μ’ αυτήν του πολεμικού ανταποκριτή ή του αστροναύτη που παρατηρεί τον μπλε πλανήτη – δηλαδή εμάς – από χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά.
Εξάλλου, είναι αλήθεια ότι δεν μπορούμε να μηδενίσουμε το γεγονός πως τώρα πια η ανθρώπινη σκέψη, παρ’ ότι έχει παραγάγει τρομακτικό όγκο γνώσης, είναι ευκολότερα προσπελάσιμη στον καθένα και μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο. Λίγα χρόνια πριν (και, από ιστορική άποψη, μερικές δεκάδες ή εκατοντάδες χρόνια είναι μικρό διάστημα), κάτι τέτοιο ήταν απίστευτο. Η αναπαραγωγή βιβλίων ήταν δύσκολη και ακριβή υπόθεση και όταν αυτά υπήρχαν, πόσο εύκολο ήταν άραγε να γνωρίζεις την ύπαρξή τους;
Δεν ήταν περίεργο, επιστήμονες στην άλλη πλευρά του πλανήτη να ανακαλύπτουν παράλληλα, νέα μεγέθη, χωρίς φυσικά τη δυνατότητα να γνωρίζουν ότι την ίδια στιγμή και κάποιος άλλος έκανε την ίδια σκέψη. Είναι γνωστή η διαμάχη Newton – Leibniz για τον απειροστικό λογισμό ή πολύ αργότερα το γεγονός ότι ο Einstein ξαναεφηύρε τη Γεωμετρία Riemann για να την χρησιμοποιήσει στη Θεωρία της Σχετικότητας, μη γνωρίζοντας ότι υπήρχε ήδη.
Τώρα πια δεν είναι ανάγκη να παρακολουθήσουμε ένα επιστημονικό συνέδριο στο οποίο θα ανακοινωθούν τα αποτελέσματα μιας έρευνας ή μια καινούργια θεωρία. Πέρα, βέβαια, απ’ τη μυστικότητα που καλύπτει κάποιες έρευνες για διάφορους λόγους, τα πάντα βρίσκονται στα δελτία ειδήσεων ή συζητούνται ηλεκτρονικά και θεωρητικά, ο κάθε ενδιαφερόμενος έχει πρόσβαση, όχι μόνο στα σύγχρονα επιτεύγματα, αλλά και σε τεράστιες βάσεις δεδομένων με αποθηκευμένες πληροφορίες. Το κόστος αυτής της αναζήτησης έχει άλλωστε ελαττωθεί πολύ, είτε μετρηθεί οικονομικά καθαρά είτε χρονικά.
Η ροπή του ανθρώπου να συγκεντρώνει γνώση σ’ οποιαδήποτε μορφή (πάπυρους, διφθέρες, χάρτινα βιβλία ή – τώρα πια – ηλεκτρονικά) είναι ίδια κι απαράλλαχτη εδώ και αιώνες. Ο Πτολεμαίος Α΄ (ίσως με συμβουλή του Δημητρίου Φαληρέα, λόγιου απ’ την Αθήνα, μαθητή του Θεόφραστου) ίδρυσε τη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας και πέρα απ’ άλλους τρόπους συλλογής, υποχρέωνε τα πλοία που έφταναν εκεί, να του παραδίδουν όλα τα βιβλία που είχαν μαζί τους. Στην καλύτερη περίπτωση αντιγράφονταν και επιστρέφονταν στους ιδιοκτήτες τους. Στη χειρότερη κατάσχονταν. Έτσι δημιουργήθηκε η περίφημη βιβλιοθήκη, με σκοπό μεγαλεπήβολο να στεγάσει το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης, να γίνει δηλαδή η μνήμη της υφηλίου.
Σήμερα ο στόχος έχει επιτευχθεί. Η μνήμη της υφηλίου υπάρχει – και μάλιστα ταξινομημένη – ώστε να ’ναι γρήγορη η πρόσβαση, κάτι που στις αρχαίες βιβλιοθήκες ήταν μεγάλο πρόβλημα.
Η πρόοδος της επιστήμης στηρίζεται στην αποθηκευμένη γνώση. Δυστυχώς όμως αρχίζουμε σιγά – σιγά να αναγνωρίζουμε ότι η ανάπτυξη της επιστημονικής γνώσης περιέχει όλο και πιο πολύ την αβεβαιότητα και την άγνοια. Η υπερειδίκευση, στην οποία αναγκαστικά οδηγηθήκαμε, διαλύει τον κόσμο σε κομματάκια και αυξάνει τη δύναμη της τεχνικής. Δεν προορίζεται για τη σκέψη ή για τροφή του ανθρώπινου πνεύματος, αλλά για την ενίσχυση οικονομικών συμφερόντων. Υπόσχεται τεχνικά θαύματα και τα επιτελεί δεσμεύοντας όλο και πιο πολύ σε ένα αόρατο δίχτυ τον άνθρωπο και οδηγώντας τον σε συγκεκριμένο τρόπο ζωής, απ’ τον οποίο είναι αδύνατο να ξεφύγει.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Ελευθερία" της Καλαμάτας το 2000
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου