Η σύγκρουση δογμάτων δεν είναι συμφορά αλλά ευκαιρία
Alfred N. Whitehead: "Science and the Modern World"
Η συνάφεια μεταξύ επιστημονικών θεωρήσεων και φιλοσοφικών αναζητήσεων είναι ένα θέμα που αξίζει να μελετηθεί. Έχει δηλαδή αξία η ιστορική διερεύνηση για το πώς επηρεάστηκαν οι διάφορες θεωρίες για το σύμπαν (μικρόκοσμο και μακρόκοσμο) από τις φιλοσοφικές απόψεις της εποχής τους ή ακόμα και από τα θρησκευτικά πιστεύω που κυριαρχούσαν.
Είναι ερώτημα το αν οι κοσμολογικές θεωρήσεις καθοδηγήθηκαν έστω και ασυνείδητα, διότι οι αγκυλώσεις των φιλοσοφικών ρευμάτων της εποχής τους, εμπόδιζαν κάποιους να δουν παραπέρα. Το σίγουρο είναι ότι δεσμευόντουσαν από τα μέσα που διέθεταν.
Δεν γνωρίζουμε αν ένα μυαλό σαν του Νεύτωνα θα έβλεπε τα πράγματα διαφορετικά αν είχε άλλα δεδομένα, αν δηλαδή είχαν προηγηθεί ανακαλύψεις που σήμερα τις θεωρούμε αυτονόητες αλλά τον 16ο αιώνα ή και πιο πριν δεν ήταν.
Η γνωστή ιστορία με τον Γαλιλαίο που έφτασε σχεδόν στην πυρά επειδή αποτόλμησε να θεωρήσει τη γη περιστρεφόμενο πλανήτη γύρω από έναν ακίνητο Ήλιο είναι ένα δευτερεύον ζήτημα. Είναι βέβαιο ότι έφταιγε η κοντόθωρη άποψη των κληρικών, που δεν κατάλαβαν ότι η επιστημονική άποψη του Γαλιλαίου δεν ακύρωνε την περί Θεού αίσθηση που είχαν αυτοί ή το ποίμνιο τους. Με λίγα λόγια ο Θεός μπορεί να υπάρξει ανεξάρτητα αν η γη γυρίζει ή όχι. Μάλλον η όλη ιστορία οφειλόταν σε μια υστερική αντίδραση και κυρίως σ’ ένα παιχνίδι εξουσίας και άρα καθορισμού του κατόχου της απόλυτης αλήθειας.
Για εκατοντάδες χρόνια ένα φιλοσοφικό ρεύμα κυριάρχησε στους επιστημονικούς κύκλους. Η νευτώνια αντίληψη για το σύμπαν και ο ντετερμινισμός (αιτιοκρατία) που καθιέρωσε, έγινε δόγμα και οδήγησε την έρευνα σε συγκεκριμένα μονοπάτια. Η λογική ήταν ότι αν η γη γυρίζει τώρα, θα συνεχίζει την κίνηση της εσαεί. Πρακτικά, αν γνωρίζουμε τη θέση και την ταχύτητα ενός σώματος τώρα, μπορούμε να απαντήσουμε για το πού θα βρίσκεται αυτό, ένα εκατομμύριο χρόνια αργότερα. Στο σύμπαν είναι όλα τόσο καλά τακτοποιημένα που δεν υπάρχουν εκπλήξεις. Οι συμμετρίες είναι άψογες κι αν η κίνηση ενός ουράνιου σώματος δεν είναι κατανοητή ή εξηγήσιμη, σίγουρα κάποιο δεδομένο μας λείπει, που αν το ’χαμε δεν θα υπήρχαν απορίες.
Σ’ αυτήν την κατεύθυνση πορεύτηκε η επιστημονική κοινότητα μέχρι τις αρχές του αιώνα μας. Η μελέτη του ατόμου έδωσε ένα μοντέλο με πυρήνα όπως ο Ήλιος και ηλεκτρόνια που περιστρέφονται γύρω του όπως οι πλανήτες, έδωσε δηλαδή μια εύκολη εξήγηση για το πώς ο κόσμος είναι τελικά μία επανάληψη του μικρού που γεννάει το μεγάλο. Η θέση ότι κάθε γεγονός έχει το αίτιο του ήταν αξίωμα. Έτσι η κλασική αντίληψη ήταν ότι ζούμε σ’ ένα σύμπαν, όπου περιττεύει η ελεύθερη βούληση και τα γεγονότα ακολουθούν μια προδιαγεγραμμένη πορεία.
Η ειδική και λίγο αργότερα, η γενική θεωρία της σχετικότητας μπορεί να γκρέμισαν την νευτώνια άποψη για τη γεωμετρία του σύμπαντος αλλά παρέμειναν αυστηρά αιτιοκρατικές. Είναι γνωστό το ανέκδοτο ότι ο Αϊνστάιν απάντησε στην κβαντομηχανική, που ασχολείται με πιθανοκρατική λογική για την κίνηση των υποατομικών σωματιδίων ότι «Ο Θεός δεν παίζει ζάρια...».
Το πρώτο «ράγισμα» στην κρυστάλλινη αιτιοκρατία που ερμήνευε παραπάνω από ικανοποιητικά τον κόσμο, ήλθε από έναν άνθρωπο που είχε από νωρίς χαρακτηριστεί σαν «τέρας των μαθηματικών», τον Henri Poincarè. Προσπαθώντας να μελετήσει την κίνηση τριών σωμάτων με τις εξισώσεις του Νεύτωνα, κατέληξε σ’ αυτό που λέγεται μη ολοκληρώσιμο σύστημα, δηλαδή έδειξε ότι δεν μπορεί να βρεθεί ακριβής λύση για την κίνησή τους με την χρήση της μαθηματικής ανάλυσης.
Ο Νεύτων πίστευε ότι η φύση αγαπάει την απλότητα και είχε δημιουργήσει ένα μοντέλο που ερμήνευε με απλότητα το σύμπαν και φυσικά όλο αυτό υπήρξε μια μεγάλη παγίδα διότι έφτασε σε αδιέξοδο.
Το αποτελεσματικό όμως κτύπημα στην αιτιοκρατία το έδωσε η κβαντομηχανική, που ξεκινάει στις αρχές του 20ού αιώνα. Σύμφωνα μ’ αυτήν, η συμπεριφορά των υποατομικών σωματιδίων από τα οποία αποτελούμαστε, είναι απρόβλεπτη και δεν υπόκειται σε αιτιοκρατικούς μηχανισμούς. Μόνο να πιθανολογήσουμε μπορούμε για το πού θα βρεθεί ένα ηλεκτρόνιο ή για το αν αυτά τα μικρά φαντάσματα είναι σωματίδια ή όχι.
Η κβαντική φυσική δεν είναι απλά, άλλη μια θεωρία για την οποία θα περιμένουμε να δούμε αν ισχύει ή όχι. Αποτελέσματά της χρησιμοποιούμε ήδη στην καθημερινή μας ζωή. Το γεγονός ότι αποτελούμαστε από ένα σύνολο σωματιδίων που το καθένα απ’ αυτά έχει «ελεύθερη βούληση», αλλά παρ’ όλα αυτά συγκροτούν οργανωμένα συστήματα που φαίνονται να ‘χουν αιτιοκρατική συμπεριφορά έρχεται να μελετήσει η σχετικά πρόσφατη θεωρία, το χάος. Το χάος αντίθετα απ’ ό,τι λέει το όνομα του, μελετά ακριβώς τα πολύπλοκα συστήματα που οργανωμένα συνεχίζουν να υπάρχουν χωρίς κυριολεκτικά να υπάρχει αιτία για την ύπαρξή τους.
Ένα από τα τελειωτικά κτυπήματα στη βεβαιότητά μας, ότι ο κόσμος είναι έτσι όπως τον βλέπουμε, έρχεται το 1931 με το θεώρημα της μη αποκρισιμότητας του Godel σύμφωνα με το οποίο μια μη αντιφατική αξιωματική θεωρία δεν μπορεί να αποδείξει την ίδια της την μη αντιφατικότητα.
Το ερώτημα της ύπαρξης έχει φαινομενικά παραμεριστεί από τους επιστήμονες που δεν εξετάζουν το γιατί αλλά το πώς. Το κακό είναι ότι η σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη φαίνεται να αδυνατεί να παρακολουθήσει τις εξελίξεις και να πάρει την σκυτάλη ερμηνεύοντας τα επιστημονικά δεδομένα. Ίσως πάλι, αυτό είναι μια διεργασία που απαιτεί χρόνο και πρέπει να δώσουμε χρόνο στους σύγχρονους διανοητές, ώστε να βγάλουν τα συμπεράσματά τους. Το σίγουρο είναι ότι το ταξίδι αυτό της αναζήτησης θα συνεχιστεί. Άλλωστε, μάλλον το ταξίδι αξίζει περισσότερο, παρά το τέλος του, αν υπάρχει.
Ο άνθρωπος, μια αμελητέα ποσότητα στην συμπαντική απεραντοσύνη, μπορεί να ’ναι κι ο υπαίτιος για την ύπαρξη του σύμπαντος. Σύμφωνα με την Ανθρωπική Αρχή (επίσημη επιστημονική εκδοχή) το σύμπαν υπάρχει, διότι υπάρχει ο άνθρωπος που το παρατηρεί και είναι απαραίτητο να ’χει αυτό το μέγεθος και την πολυπλοκότητα για να υπάρχει η δυνατότητα εμφάνισης ζωής σ’ αυτό.
Η σύγχρονη φυσική άλλαξε κατά πολύ, έννοιες όπως χώρος, χρόνος, ύλη κλπ., μ’ αποτέλεσμα κανείς σοβαρός διανοητής να μην έχει το δικαίωμα ν’ αγνοήσει αυτή την εξέλιξη αν θέλει να βγάλει τα συμπεράσματα του. Μόνο με την προσπάθεια κατανόησης του κόσμου απ’ όλες του τις πλευρές (μαθηματική, ποιητική, ψυχολογική, αναλυτική) θα μπορέσουμε κάποτε ν’ απαντήσουμε στο ερώτημα, αν είμαστε ένας σωρός από κινούμενα σωματίδια ύλης ή όχι μόνο.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Ελευθερία" της Καλαμάτας το 2000
Alfred N. Whitehead: "Science and the Modern World"
Η συνάφεια μεταξύ επιστημονικών θεωρήσεων και φιλοσοφικών αναζητήσεων είναι ένα θέμα που αξίζει να μελετηθεί. Έχει δηλαδή αξία η ιστορική διερεύνηση για το πώς επηρεάστηκαν οι διάφορες θεωρίες για το σύμπαν (μικρόκοσμο και μακρόκοσμο) από τις φιλοσοφικές απόψεις της εποχής τους ή ακόμα και από τα θρησκευτικά πιστεύω που κυριαρχούσαν.
Είναι ερώτημα το αν οι κοσμολογικές θεωρήσεις καθοδηγήθηκαν έστω και ασυνείδητα, διότι οι αγκυλώσεις των φιλοσοφικών ρευμάτων της εποχής τους, εμπόδιζαν κάποιους να δουν παραπέρα. Το σίγουρο είναι ότι δεσμευόντουσαν από τα μέσα που διέθεταν.
Δεν γνωρίζουμε αν ένα μυαλό σαν του Νεύτωνα θα έβλεπε τα πράγματα διαφορετικά αν είχε άλλα δεδομένα, αν δηλαδή είχαν προηγηθεί ανακαλύψεις που σήμερα τις θεωρούμε αυτονόητες αλλά τον 16ο αιώνα ή και πιο πριν δεν ήταν.
Η γνωστή ιστορία με τον Γαλιλαίο που έφτασε σχεδόν στην πυρά επειδή αποτόλμησε να θεωρήσει τη γη περιστρεφόμενο πλανήτη γύρω από έναν ακίνητο Ήλιο είναι ένα δευτερεύον ζήτημα. Είναι βέβαιο ότι έφταιγε η κοντόθωρη άποψη των κληρικών, που δεν κατάλαβαν ότι η επιστημονική άποψη του Γαλιλαίου δεν ακύρωνε την περί Θεού αίσθηση που είχαν αυτοί ή το ποίμνιο τους. Με λίγα λόγια ο Θεός μπορεί να υπάρξει ανεξάρτητα αν η γη γυρίζει ή όχι. Μάλλον η όλη ιστορία οφειλόταν σε μια υστερική αντίδραση και κυρίως σ’ ένα παιχνίδι εξουσίας και άρα καθορισμού του κατόχου της απόλυτης αλήθειας.
Για εκατοντάδες χρόνια ένα φιλοσοφικό ρεύμα κυριάρχησε στους επιστημονικούς κύκλους. Η νευτώνια αντίληψη για το σύμπαν και ο ντετερμινισμός (αιτιοκρατία) που καθιέρωσε, έγινε δόγμα και οδήγησε την έρευνα σε συγκεκριμένα μονοπάτια. Η λογική ήταν ότι αν η γη γυρίζει τώρα, θα συνεχίζει την κίνηση της εσαεί. Πρακτικά, αν γνωρίζουμε τη θέση και την ταχύτητα ενός σώματος τώρα, μπορούμε να απαντήσουμε για το πού θα βρίσκεται αυτό, ένα εκατομμύριο χρόνια αργότερα. Στο σύμπαν είναι όλα τόσο καλά τακτοποιημένα που δεν υπάρχουν εκπλήξεις. Οι συμμετρίες είναι άψογες κι αν η κίνηση ενός ουράνιου σώματος δεν είναι κατανοητή ή εξηγήσιμη, σίγουρα κάποιο δεδομένο μας λείπει, που αν το ’χαμε δεν θα υπήρχαν απορίες.
Σ’ αυτήν την κατεύθυνση πορεύτηκε η επιστημονική κοινότητα μέχρι τις αρχές του αιώνα μας. Η μελέτη του ατόμου έδωσε ένα μοντέλο με πυρήνα όπως ο Ήλιος και ηλεκτρόνια που περιστρέφονται γύρω του όπως οι πλανήτες, έδωσε δηλαδή μια εύκολη εξήγηση για το πώς ο κόσμος είναι τελικά μία επανάληψη του μικρού που γεννάει το μεγάλο. Η θέση ότι κάθε γεγονός έχει το αίτιο του ήταν αξίωμα. Έτσι η κλασική αντίληψη ήταν ότι ζούμε σ’ ένα σύμπαν, όπου περιττεύει η ελεύθερη βούληση και τα γεγονότα ακολουθούν μια προδιαγεγραμμένη πορεία.
Η ειδική και λίγο αργότερα, η γενική θεωρία της σχετικότητας μπορεί να γκρέμισαν την νευτώνια άποψη για τη γεωμετρία του σύμπαντος αλλά παρέμειναν αυστηρά αιτιοκρατικές. Είναι γνωστό το ανέκδοτο ότι ο Αϊνστάιν απάντησε στην κβαντομηχανική, που ασχολείται με πιθανοκρατική λογική για την κίνηση των υποατομικών σωματιδίων ότι «Ο Θεός δεν παίζει ζάρια...».
Το πρώτο «ράγισμα» στην κρυστάλλινη αιτιοκρατία που ερμήνευε παραπάνω από ικανοποιητικά τον κόσμο, ήλθε από έναν άνθρωπο που είχε από νωρίς χαρακτηριστεί σαν «τέρας των μαθηματικών», τον Henri Poincarè. Προσπαθώντας να μελετήσει την κίνηση τριών σωμάτων με τις εξισώσεις του Νεύτωνα, κατέληξε σ’ αυτό που λέγεται μη ολοκληρώσιμο σύστημα, δηλαδή έδειξε ότι δεν μπορεί να βρεθεί ακριβής λύση για την κίνησή τους με την χρήση της μαθηματικής ανάλυσης.
Ο Νεύτων πίστευε ότι η φύση αγαπάει την απλότητα και είχε δημιουργήσει ένα μοντέλο που ερμήνευε με απλότητα το σύμπαν και φυσικά όλο αυτό υπήρξε μια μεγάλη παγίδα διότι έφτασε σε αδιέξοδο.
Το αποτελεσματικό όμως κτύπημα στην αιτιοκρατία το έδωσε η κβαντομηχανική, που ξεκινάει στις αρχές του 20ού αιώνα. Σύμφωνα μ’ αυτήν, η συμπεριφορά των υποατομικών σωματιδίων από τα οποία αποτελούμαστε, είναι απρόβλεπτη και δεν υπόκειται σε αιτιοκρατικούς μηχανισμούς. Μόνο να πιθανολογήσουμε μπορούμε για το πού θα βρεθεί ένα ηλεκτρόνιο ή για το αν αυτά τα μικρά φαντάσματα είναι σωματίδια ή όχι.
Η κβαντική φυσική δεν είναι απλά, άλλη μια θεωρία για την οποία θα περιμένουμε να δούμε αν ισχύει ή όχι. Αποτελέσματά της χρησιμοποιούμε ήδη στην καθημερινή μας ζωή. Το γεγονός ότι αποτελούμαστε από ένα σύνολο σωματιδίων που το καθένα απ’ αυτά έχει «ελεύθερη βούληση», αλλά παρ’ όλα αυτά συγκροτούν οργανωμένα συστήματα που φαίνονται να ‘χουν αιτιοκρατική συμπεριφορά έρχεται να μελετήσει η σχετικά πρόσφατη θεωρία, το χάος. Το χάος αντίθετα απ’ ό,τι λέει το όνομα του, μελετά ακριβώς τα πολύπλοκα συστήματα που οργανωμένα συνεχίζουν να υπάρχουν χωρίς κυριολεκτικά να υπάρχει αιτία για την ύπαρξή τους.
Ένα από τα τελειωτικά κτυπήματα στη βεβαιότητά μας, ότι ο κόσμος είναι έτσι όπως τον βλέπουμε, έρχεται το 1931 με το θεώρημα της μη αποκρισιμότητας του Godel σύμφωνα με το οποίο μια μη αντιφατική αξιωματική θεωρία δεν μπορεί να αποδείξει την ίδια της την μη αντιφατικότητα.
Το ερώτημα της ύπαρξης έχει φαινομενικά παραμεριστεί από τους επιστήμονες που δεν εξετάζουν το γιατί αλλά το πώς. Το κακό είναι ότι η σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη φαίνεται να αδυνατεί να παρακολουθήσει τις εξελίξεις και να πάρει την σκυτάλη ερμηνεύοντας τα επιστημονικά δεδομένα. Ίσως πάλι, αυτό είναι μια διεργασία που απαιτεί χρόνο και πρέπει να δώσουμε χρόνο στους σύγχρονους διανοητές, ώστε να βγάλουν τα συμπεράσματά τους. Το σίγουρο είναι ότι το ταξίδι αυτό της αναζήτησης θα συνεχιστεί. Άλλωστε, μάλλον το ταξίδι αξίζει περισσότερο, παρά το τέλος του, αν υπάρχει.
Ο άνθρωπος, μια αμελητέα ποσότητα στην συμπαντική απεραντοσύνη, μπορεί να ’ναι κι ο υπαίτιος για την ύπαρξη του σύμπαντος. Σύμφωνα με την Ανθρωπική Αρχή (επίσημη επιστημονική εκδοχή) το σύμπαν υπάρχει, διότι υπάρχει ο άνθρωπος που το παρατηρεί και είναι απαραίτητο να ’χει αυτό το μέγεθος και την πολυπλοκότητα για να υπάρχει η δυνατότητα εμφάνισης ζωής σ’ αυτό.
Η σύγχρονη φυσική άλλαξε κατά πολύ, έννοιες όπως χώρος, χρόνος, ύλη κλπ., μ’ αποτέλεσμα κανείς σοβαρός διανοητής να μην έχει το δικαίωμα ν’ αγνοήσει αυτή την εξέλιξη αν θέλει να βγάλει τα συμπεράσματα του. Μόνο με την προσπάθεια κατανόησης του κόσμου απ’ όλες του τις πλευρές (μαθηματική, ποιητική, ψυχολογική, αναλυτική) θα μπορέσουμε κάποτε ν’ απαντήσουμε στο ερώτημα, αν είμαστε ένας σωρός από κινούμενα σωματίδια ύλης ή όχι μόνο.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Ελευθερία" της Καλαμάτας το 2000
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου